Bij een test van een stel luidsprekers, een versterker of een mediaspeler, werk je als recensent een bepaald stramien af en weet je als lezer meestal wel wat je te wachten staat. Specificaties en mogelijkheden worden bekeken, ontwerpfilosofie wordt uiteengezet en klank of ervaringen worden subjectief vastgesteld. Bij kabels, netfilters of, in dit geval, een digitale klok, komt vaak wat technische kennis om de hoek kijken en is het maar hopen dat de lezer niet de neiging heeft om het artikel over te slaan naar een volgende bladzijde waar een audiofiel hoogstandje met Scandinavisch design wordt getoond.
Bij de Mutec MC-3+ USB en de Ref 10 kan ik me voorstellen dat u nu al afhaakt. Ze hebben qua uiterlijk meer weg van medische meetapparatuur, dan een hifi-component. Qua functie en mogelijkheden gaan ze het ook niet winnen, ze kunnen eigenlijk maar één ding en hebben elkaar daar ook nog eens voor nodig. Jammer dan voor die lezers die zijn afgehaakt, want zij zullen nooit te weten komen dat het afspelen van elke vorm van digitale audio zonder deze twee, niets meer zal zijn dan het weergeven van een digitaal signaal. Voor u die wel bent blijven lezen, u zult er nog spijt van krijgen. Net zoals ik spijt kreeg dat ik geluisterd heb naar het resultaat van een setup met deze twee. Digitale audio die wordt omgezet in muziek, alsof een illusionist voor je ogen een onverklaarbare truuk uithaalt. Alleen is het geen truuk en ook geen geheim.
Twee misvattingen
We beginnen bij de MC-3+ USB, een drie-in-één-apparaat: een reclocker, een USB-audio-interface en een wordclock generator. Allemaal gericht ter voorkoming van het fenomeen jitter. Een fenomeen waarvan de meeste mensen denken dat dit niet meer relevant is, maar niets in minder waar. Juist nu zoveel audio wordt gestreamd of als digitale bestanden via een computer of mediaspeler wordt weergegeven, komt jitter weer om de hoek kijken. En de grap is dat het niet eens om de overdracht van het digitale signaal gaat, maar het juist weergeven van het analoge signaal.
Jitter ontstaat namelijk wanneer een analoog signaal omgezet wordt in een digitaal signaal via een AD-converter of als een digitaal signaal moet worden omgezet naar een analoog signaal. Het idee van een digitaal signaal is namelijk dat de samples van het digitale signaal met een gelijkmatig ritme worden opgeslagen of worden afgespeeld. Bij een samplefrequentie van de audio bij streamingservices en op een CD, zijn dat 44.100 samples per seconde. Oftewel moet er precies om de 22,6 microsecondes een sample worden omgezet. Als dit maar enigszins afwijkt, ontstaan er dus fouten in het signaal. Dit kan zich uiten in timing, ruis en zelfs vervorming. En dat is niet alleen meetbaar, maar ook waarneembaar. Hoe dit kan ontstaan heeft alles te maken met de juiste overdracht van het ene apparaat naar het andere (dus ook in de kabel), maar ook door de klok in de converter die het juiste tempo bepaalt. Dit is al cruciaal als je vanuit een mediaspeler gelijk analoog iets afspeelt (intern vindt er toch een DA-conversie plaatst), maar des te meer als je verschillende apparaten digitaal op elkaar aansluit.
Nu komt de MC-3+ om de hoek kijken. Deze kan op elke mogelijke manier worden ingezet om in praktisch elke setup jitter te voorkomen en het hele systeem 'strak te trekken'. Als reclocker neemt hij het binnenkomende digitale audiosignaal en na extreme oversampling, voegt hij deze samen met een opnieuw gegenereerde ultra lage jitter kloksignaal. Deze wordt via alle digitale audio-uitgangen gelijktijdig uitgestuurd: een XLR voor AES3/11, BNC voor AES3id, BNC voor S/P-DIF, coaxiaal voor S/P-DIF, optische uitgang voor S/P-DIF en USB. Deze laatste is namelijk bi-directioneel en kan dus ook voor opname op de computer dienen. Daarnaast zijn er nog 4 BNC-uitgangen voor het gegenereerde wordclocksignaal. Zo kunnen meerdere componenten in de setup op hetzelfde kloksignaal meelopen. Dit is dan ook de reden dat je een wordclock vaak in een studio aantreft, om de jitter van de verschillende AD- en DA- converters en overige randapparatuur, zo laag mogelijk te houden. Het belang van een goeie wordclock hoef je een studiotechnicus dan ook niet uit te leggen (maar nu nog de hifi-luisteraar, de DJ, video-editor, producer, audiofiel en filmliefhebber....allemaal gebruiken ze digitale signalen die geklokt worden).
Het binnenkomende signaal heeft bijna net zoveel mogelijkheden op de MC-3 USB: XLR voor AES3/11, BNC voor S/P-DIF en AES3id, een optische ingang en natuurlijk USB. Deze asynchrone USB-aansluiting is signaalgeïsoleerd en heeft een eigen voeding, los van het moederbord. Ik was altijd zelf in de veronderstelling dat USB niets anders dan data overdraagt en niet gevoelig is elektromagnetische storing van andere componenten, maar na een vergelijk met een paar andere USB-interfaces, kan ik niet anders dan daarop terugkomen.
Hebben we nog één aansluiting niet besproken, de 10 MHz wordclock BNC ingang. Een clock-aansluiting voor een wordclock, het moet niet gekker worden. Kan het dan nog strakker? Blijkbaar wel, een 10 MHz-signaal, oftewel 10 miljoen wentelingen per seconde, wat zo uiterst stabiel en nauwkeurig is, dat hij de interne clock van de MC-3+ overneemt. Nou zijn er verschillende merken die zo'n 10 MHz-wordclock bouwen, vaak zijn dit 'atoomklokken' met een Rubidium of Cesium oscilator. In de telecom zijn ze meer dan doeltreffend, over een jaar lopen ze nog op de seconde gelijk. Voor audio is dat nutteloos, de timing van de wentelingen moet constant zijn. Mutec heeft hier een handgemaakt oven-controlled oscilator (OCXO) voor ontwikkeld, die de basis vormt van de Ref 10. Deze genereert geen sinusgolf, maar een blokgolf. De snelle stijgtijd van zorgt ervoor dat andere apparaten hier beter op kunnen 'locken'. De Ref10 kan dus de MC-3+ van een 10 Mhz wordclock voorzien, maar ook elke andere DA-converter, wordclock, videoclock, netwerkspeler of zelfs een SACD-speler. Maar let wel, het gaat hier om een speciale 10 Mhz-aansluiting. De apparaten die dit ondersteunen worden vermeld op de website van Mutec.
Voor een apparaat met maar 2 functies, namelijk het genereren van een 10 MHz kloksignaal en het distribueren van dit signaal, zonder dat de kwaliteit bij de uitgangen is afgenomen, zit er behoorlijk veel custom componenten in verwerkt. Niets mag ten koste gaan van de stabiliteit van het signaal, dus geen externe RF-interferentie, geen storing van het stroomnet, geen storing van andere componenten en zodoende is hier alles aan gedaan om elk onderdeel te scheiden en af te schermen.
Vorm en functie
Nou stralen beide apparaten niet gauw iets uit van sjieke hificomponenten. De Ref10 kan met zijn grootte en zijn minimalistische bediening nog wel enigzins in zicht geplaatst worden, de MC-3+ is echt een functioneel apparaat.Het frontje van de MC-3+ is helemaal volgebouwd met LED-lampjes die in een bepaalde combinatie een functie aangeven die is af te lezen van de witte letterbedrukking op hetzelfde frontje. De bediening van de MC-3+ is geen sinecure. Met de handleiding kom je een eind, maar voordat ik de juiste instelling had gevonden en met de drie toetsen wist om te gaan, was ik alweer een uurtje verder. Eén troost, zodra alle connecties op de juiste manier zijn gemaakt en de instellingen werken, hoef je er weinig meer aan te veranderen.
In de praktijk
Nu zullen er vast wat lezers denken "al die digitale onzin, voor mij hoeft het allemaal niet zo heel precies. Ik wil gewoon lekker wat muziek luisteren en zet liever wat vinyl op". Juist voor die lezers is dit artikel bedoeld. Nou ja, niet alleen en specifiek voor hun, maar het clocken met de Ref 10 heeft precies het effect wat ze nodig hebben: het lijkt opeens of je naar een analoge bron luistert. Niet dat je opeens meer kleuring, warmte of harmonischen te horen krijgt (wat vaak het geval is met audio die door buizen of trafo's wordt weergegeven), maar het gehele plaatje valt op zijn plaats en er is opeens muziek te horen in plaats van een opname. Details, ruimtelijkheid en stereospreiding zijn geen losstaande observaties, maar vormen één geheel, maar zijn enorm goed waar te nemen. Alsof je geen microscoop of vergrootglas meer nodig hebt om de details te zien, maar op een afstand toch scherp alle details kan waarnemen.
Het blijft moeilijk, effecten beschrijven die je met je gehoor waarneemt en waarvan de lezer zich een idee in zijn hoofd moet vormen. Ik kan niet meer dan aangeven of het duidelijk waarneembaar is en een verbetering, wat beiden hier het geval is. Daarna is het aan de lezer om te bepalen of het de moeite is om het beschrevene zelf te gaan beluisteren en te ervaren. In dat geval bent u gewaarschuwd, zoals ik al zei, u gaat hier spijt van krijgen. Een audiosysteem, hoe klein ook, is nooit meer hetzelfde zonder de Mutec MC3+ USB en Ref10.
Sander van der heide
Mastering Engineer
www.saintofsound.nl
Deze review is eerder gepubliceerd in HVT Magazine